Η νόσος των δυτών στην Ελεύθερη Κατάδυση. Σενάρια τρόμου στο άγνωστο.

Αντί εισαγωγής.



Έτος 2000.

Παγκόσμιο πρωτάθλημα ψαροτούφεκου στην Ταϊτή. Ο ισπανός Alberto March βουτάει επί έξι ώρες κάτω από τα 40 μέτρα, εντατικά και με μικρά διαλείμματα, σαν μηχανή. Κάποια στιγμή ανεβαίνει στη βάρκα και λέει πως δεν αισθάνεται καλά. Τον βλέπει ο γιατρός και καθώς τα συμπτώματα χειροτερεύουν, τον στέλνει στο νοσοκομείο. Καταλήγει στο θάλαμο αποσυμπίεσης.
Έτος 2002.

Ο γερμανός ελεύθερος δύτης Benjamin Franz προπονείται για να κάνει παγκόσμιο ρεκόρ στην κατηγορία No-Limits. Κάνει πολλές (γύρω στις 7) βαθιές βουτιές (κάτω από τα 100 μέτρα) κάθε μέρα. Η πληροφορίες λένε πως οι δύτες ασφαλείας τον βρήκαν στην επιφάνεια ανίκανο να αντιδράσει. Καταλήγει στο θάλαμο αποσυμπίεσης και μέχρι σήμερα έχει πολλά προβλήματα υγείας. Ένα μυστήριο καλύπτει το τι ακριβώς έγινε.
Έτος 2004.

O Carlos Coste από τη Βενεζουέλα, προπονείται για κατάρριψη ρεκόρ No-Limits. Μια μέρα κάνει βουτιά στα 182 μέτρα. Η βουτιά αυτή κράτησε 5:02 και συνολικά ήταν κάτω από τα 100 μέτρα (κάθοδο και άνοδο) για 2:51. Πέρασε μερικές μέρες στο θάλαμο αποσυμπίεσης και αφού έκανε επιπλέον θεραπείες και φυσιοθεραπείες πλέον η υγεία του είναι καλά.
Έτος 2004.

Ο αυστριακός Herbert Nitsch είναι στην Ελλάδα για τον καλοκαιρινό αγώνα της AIDA Hellas. Μετά τον αγώνα αποφασίζει να μείνει μερικές μέρες και να κάνει ψαροτούφεκο. Μια μέρα, βουτάει με εναλλασσόμενα βάρη και κάνει 2-3 μεγάλες και βαθιές βουτιές. Κάτω από τα 40 μέτρα με μεγάλο χρόνο παραμονής και διάλειμμα 2-3 λεπτά. Μετά από λίγη ώρα και αφού έχει βγει από το νερό, αισθάνεται άσχημα. Διπλώνεται στα δύο στο πάτωμα του φουσκωτού και ανήμπορος να μιλήσει, επικοινωνεί με νοήματα. Έχει καταλάβει τι έχει πάθει. Κάνει με τα δάχτυλα ένα «Ο» και ένα «2», δηλαδή Ο2, οξυγόνο. Καταλήγει στο Ναυτικό Νοσοκομείο. Ο γιατρός του Νοσοκομείου αρνείται ότι πρόκειται για νόσο των δυτών και για πολλές ώρες δεν επιτρέπει να τον βάλουν στο θάλαμο. «Δεν μπορείς να πάθεις νόσο από ελεύθερη κατάδυση», λέει στους συνοδούς του Herbert Nitsch, την ίδια στιγμή που ο αθλητής είναι σε άθλια κατάσταση. «Δεν τον βάζετε τώρα στο θάλαμο, και να το συζητήσουμε αργότερα;;;;;», του λένε. Μετά από λίγη ακόμα αδιαλλαξία από τη μία μεριά και λίγη τρομοκρατία (σχεδόν) από την άλλη, ο Herbert μπήκε στο θάλαμο και ευτυχώς τώρα, είναι καλά.

Τα παραπάνω δεν είναι απλά σενάρια. Είναι γεγονότα.

Ερωτήματα.
Όχι πολύ παλαιότερα, η γενικότερη πεποίθηση ήταν ότι από τη νόσο των δυτών, κινδύνευαν μόνο όσοι έκαναν αυτόνομη κατάδυση. Τον τελευταίο καιρό όμως, γίνονται γνωστά όλο και περισσότερα περιστατικά ελεύθερων δυτών που παθαίνουν τη νόσο. Τι συμβαίνει τελικά; Κινδυνεύουμε κάνοντας ελεύθερη κατάδυση; Σε ποιες περιπτώσεις; Πως μπορούμε να αποφύγουμε τη νόσο; Μήπως πρέπει να σταματήσουμε εντελώς την ελεύθερη κατάδυση για να είμαστε απόλυτα ασφαλείς; Για να καταφέρουμε να εξετάσουμε το πολύ σοβαρό αυτό θέμα, θα πρέπει να κάνουμε μια μικρή (σχετικά) εισαγωγή και να εξηγήσουμε μερικούς νόμους της φυσικής. Όχι βεβαίως σε επίπεδο πανεπιστημιακού μαθήματος, αλλά με εκλαϊκευμένο τρόπο, για να γίνουμε κατανοητοί από όλους.

Οι Νόμοι των αερίων.
Στα μαθήματα καταδύσεων (ελεύθερης και αυτόνομης) εξετάζουμε τρεις νόμους που γενικά τους ονομάζουμε νόμους των αερίων.

Ο Νόμος του Boyle μας λέει πως «το γινόμενο του όγκου ενός αερίου επί την πίεση κάτω από την οποία αυτό βρίσκεται, είναι σταθερό». Δηλαδή P*V=c. Ή αλλιώς P1*V1=P2*V2. Ο νόμος αυτός αφορά και στην πλευστότητά μας, όπως αναλύσαμε σε παλαιότερο άρθρο της σειράς «Discover Freediving».

Ο Νόμος του Dalton (καμία σχέση με τα γνωστά αδέλφια γνωστού εικονογραφημένου), μας λέει πως «Η συνολική πίεση ενός μείγματος αερίων, ισούται με το άθροισμα των μερικών πιέσεων των αερίων από το οποίο αυτό αποτελείται». P = p(1) + p(2) + p(3) + … + p(n). Με άλλα λόγια, η πίεση που ασκείται σε ένα μείγμα αερίων, «μοιράζεται» εξίσου σε όλα τα αέρια του μείγματος.

Ο Νόμος του Henry μας λέει πως «Η ποσότητα ενός αερίου που διαλύεται μέσα σε ένα υγρό, είναι ανάλογη της πίεσης του αερίου». Στην πράξη, είναι αυτό που παρατηρούμε όταν ανοίγουμε ένα αναψυκτικό με ανθρακικό. Μόλις το ανοίξουμε η πίεση πέφτει και συνεπώς το ανθρακικό «βγαίνει» από το υγρό.

Ο ατμοσφαιρικός αέρας, είναι και αυτός ένα μείγμα αερίων. Περιέχει 21% οξυγόνο, 78% άζωτο και 1% διάφορα άλλα αέρια (α.α.). Άρα στο επίπεδο της θάλασσας που η απόλυτη πίεση είναι 1 ατμόσφαιρα, οι μερικές πιέσεις είναι:
pO2 = 0.21atm,
pN2 = 0.78atm και
p(α.α.) = 0.01atm.
Δηλαδή 0.21atm + 0.78atm + 0.01atm = 1atm.

Σε βάθος 20 μέτρων που η απόλυτη πίεση είναι 3atm, οι επιμέρους μερικές πιέσεις τριπλασιάζονται και θα γίνουν:
pO2 = 0.21 * 3 = 0.63
pN2 = 0.78 * 3 = 2.34
p(α.α.) = 0.01 * 3 = 0.03
Δηλαδή 0.63atm + 2.34atm + 0.03atm = 3atm.


Συμπίεση.
Γενικά λέμε ότι το άζωτο που περιέχει ο ατμοσφαιρικό αέρας είναι αδρανές. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Όπως ίσως υποψιάζεστε, λόγω του νόμου του Henry, ακόμα και στην επιφάνεια, στο σώμα μας υπάρχει πάντα μια ποσότητα αζώτου. Κατά τη διάρκεια μιας αυτόνομης κατάδυσης όμως, επειδή η επιμέρους μερικές πιέσεις των αερίων αυξάνονται, η ποσότητα του αζώτου που διαλύεται στο σώμα μας, αυξάνει. Και μάλιστα όσο πιο βαθιά πάμε και όσο περισσότερη ώρα μένουμε εκεί, η ποσότητα αυτή θα αυξάνει, μέχρι ενός ορισμένου σημείου (για κάθε βάθος) που δεν «χωράει» άλλο άζωτο να διαλυθεί μέσα μας (κορεσμός).

Αποσυμπίεση.
Κατά την διάρκεια της ανάδυσης όμως, η διαδικασία αντιστρέφεται. Το άζωτο που έχει απορροφήσει το σώμα μας, σιγά – σιγά αποβάλλεται. Αν όμως έχουμε απορροφήσει υπερβολική ποσότητα αζώτου, υπάρχει ο κίνδυνος, η αυξημένη ποσότητα αυτή να αρχίζει να σχηματίζει φυσαλίδες (λόγω του νόμου του Boyle) σε διάφορα σημεία του σώματός μας ή στο αίμα μας, με πολύ άσχημες και επικίνδυνες συνέπειες. Στην αυτόνομη κατάδυση, φτιάχτηκαν κάποιοι πίνακες. Οι πίνακες αυτοί, έδειχναν για κάθε βάθος, κάποιο μέγιστο χρόνο παραμονής σε αυτό, που θα επέτρεπε στο δύτη να επιστρέψει άφοβα στην επιφάνεια και να μην κινδυνέψει από τη νόσο. Επίσης φτιάχτηκαν πίνακες που αναφέρουν συνδυασμούς βάθους και χρόνου βυθού και ανάλογα προτείνουν μια ή περισσότερες στάσεις αποσυμπίεσης. Δηλαδή κάποιες στάσεις κατά τη διάρκεια της ανάδυσης, προκειμένου να δώσουν χρόνο στο άζωτο να αποβληθεί, χωρίς να προλάβει να σχηματίσει φυσαλίδες.

Περιορισμοί.
Στην αυτόνομοι κατάδυση με ατμοσφαιρικό αέρα έχουμε συνεπώς κάποιους περιορισμούς βάθους - χρόνου.
Πρώτον, δεν μπορούμε να πάμε όσο βαθιά θέλουμε γιατί όταν η μερική πίεση του Ο2 ξεπεράσει το 1.6 (δηλαδή στα 70 μέτρα περίπου), το οξυγόνο γίνεται τοξικό με πολύ επικίνδυνα αποτελέσματα.
Δεύτερον, πολύ πριν μας επηρεάσει η τοξικότητα του οξυγόνου, μας επηρεάζει η νάρκωση του αζώτου. Προσοχή, δεν αναφερόμαστε στη νόσο των δυτών (που οφείλεται στο άζωτο βέβαια) αλλά στο εξής: Επειδή υπό αυξημένη πίεση το σώμα μας αρχίζει να απορροφά άζωτο, παρατηρούμε ότι η αυξημένη ποσότητα του αζώτου προκαλεί ένα φαινόμενο «μέθης». Αυτό φαίνεται πως οφείλεται σε επιδράσεις του αζώτου στο νευρικό σύστημα. Ο δύτης χάνει την κριτική του ικανότητα χωρίς να το καταλάβει, πράγμα που κάνει την κατάσταση πολύ επικίνδυνη. Η κατάσταση αντιστρέφεται με την μείωση του βάθους κατάδυσης και τα συμπτώματα εξαφανίζονται.
Τρίτον (και τώρα αναφερόμαστε στη νόσο) ακόμα και σε βάθη που η νάρκωση του αζώτου δεν έχει επικίνδυνες συνέπειες, η παρατεταμένη παραμονή δημιουργεί απορρόφηση αζώτου με συνέπεια τον κίνδυνο δημιουργίας φυσαλίδων κατά την ανάδυση, συνεπώς υπάρχουν περιορισμοί χρόνου, στάσεις αποσυμπίεσης κλπ.

Ποιοι κινδυνεύουν;
Δυστυχώς δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Ο καναδός ελεύθερος δύτης Eric Fattah έχει πάθει νόσο ακόμα και μετά από βουτιές με σταθερά βάρη σε λογικά βάθη και λογικά διαλείμματα επιφανείας. Το αν κινδυνεύει κανείς από τη νόσο εξαρτάται από διάφορα πράγματα που δεν έχουν ακόμα ταξινομηθεί και αναλυθεί πλήρως ώστε να έχουμε σαφή απάντηση. Κάποια πράγματα (πέρα από τη διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπινου σώματος) που παίζουν ρόλο είναι τα εξής:



1) Όσο πιο βαθιά πηγαίνουμε, τόσο περισσότερο άζωτο απορροφά το σώμα μας. Αυτό έχει αποδειχθεί πολύ εύκολα, μιας και ακόμα και σε βουτιές με σταθερά βάρη, μετά από κάποιο βάθος, μας επηρεάζει η νάρκωση αζώτου, ενώ με ρηχότερα καρτέρια, δεν μας επηρεάζει. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια βουτιών με σταθερά βάρη (κατάδυση – ανάδυση) κάτω από τα 60-65 μέτρα και συνολική διάρκεια 2:30, η νάρκωση του αζώτου γίνεται αισθητή μόνο ανάμεσα στα 55 με 40 μέτρα της ανάδυσης και μετά εξαφανίζεται. Ενώ κατά τη διάρκεια βουτιών με καρτέρι (κατάδυση – παραμονή – ανάδυση) στα 30 μέτρα και με μεγαλύτερη διάρκεια βουτιάς, η νάρκωση δεν μας επηρεάζει. Άρα το βάθος παίζει ρόλο.



2) Όσο περισσότερη ώρα βρισκόμαστε βαθιά, τόσο περισσότερο άζωτο απορροφά το σώμα μας. Αυτό γίνεται φανερό από το ότι αν κάνουμε μια βουτιά με σταθερά βάρη στα ίδια μέτρα με πριν (60-65) με ένα μικρό καρτέρι, η νάρκωση θα μας επηρεάσει περισσότερο και νωρίτερα. Άρα και ο χρόνος παίζει ρόλο.



3) Τα παραπάνω 1 και 2 μπορούν να περιγραφούν από το «προφίλ» της βουτιάς, όρος με τον οποίο μπορεί να μην είσαστε εξοικειωμένοι και για αυτό έγινε η παραπάνω περιγραφή.



4) Τα διαλείμματα στην επιφάνεια. Όσο μεγαλύτερο είναι το διάλειμμα στην επιφάνεια, τόσο μικραίνει ο κίνδυνος της νόσου. Θυμηθείτε ότι όσο είμαστε κάτω από την επιφάνεια, λόγω αυξημένης πίεσης, ο οργανισμός μας συσσωρεύει άζωτο, ενώ στην επιφάνεια, λόγω μικρότερης πίεσης, ο οργανισμός μας αποβάλλει άζωτο.



5) Η ταχύτητα ανάδυσης. Όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα ανάδυσης, τόσο πιθανότερο είναι να προκληθεί ο σχηματισμός φυσαλίδων αζώτου, αν και μόνο αν φυσικά έχει προηγηθεί αρκετή συσσώρευση αζώτου.



6) Το πλήθος των βουτιών. Ακόμα και με μεγάλα διαλείμματα στην επιφάνεια, οι πολλές διαδοχικές βαθιές βουτιές μας κάνουν να συσσωρεύουμε άζωτο.

Δηλαδή κινδυνεύουμε ή όχι;
Είναι απόλυτα λογικό, διαβάζοντας τα παραπάνω να βγάλει κανείς το γρήγορο συμπέρασμα πως δεν κινδυνεύει. Δεν έχει γίνει βέβαια κανένα γκάλοπ για τις καταδυτικές ικανότητες των Ελλήνων ελεύθερων δυτών και ψαροκυνηγών, αλλά πόσοι τελικά βουτάνε με No-Limits ή κάνουν καρτέρια στα 70 μέτρα; Μην βγάζετε όμως γρήγορα συμπεράσματα.
Μην ξεχνάτε πως οι παράγοντες που παίζουν ρόλο είναι πολλοί. Ας δούμε ένα παράδειγμα:

Ψαρεύοντας με εναλλασσόμενα βάρη
Το ψάρεμα με εναλλασσόμενα βάρη είναι γνωστό εδώ και χρόνια. Όσοι θέλουν να ψαρεύουν βαθιά και ξεκούραστα, φτιάχνουν ένα ή περισσότερα ειδικά βαρίδια. Αυτή η κατασκευή έχει διάφορες ονομασίες όπως «παντόφλα», «βραζιλιάνα» κλπ. Το δένουν από ένα σχοινάκι, το κρατάνε κατά την διάρκεια της κατάδυσης, το αφήνουν σε μεγάλο βάθος, ψαρεύουν, κάνουν ανάδυση χωρίς αυτό και το ανεβάζουν στην επιφάνεια από το σχοινάκι για να το χρησιμοποιήσουν και πάλι στην επόμενη βουτιά. Με απλά λόγια, μια κατάδυση με εναλλασσόμενα βάρη που επιπλέον έχει και κάποιο χρόνο παραμονής στο μέγιστο βάθος. Αν κάποιος κάνει μια τέτοια βουτιά, έστω στα 40 μέτρα, μάλλον δεν κινδυνεύει από τη νόσο. Μετά τη βουτιά του όμως ξεκινούν τα πιθανά σενάρια. Είναι πολύ πιθανό, λόγω ακριβώς της ευκολίας που έχει αυτή η μορφή κατάδυσης σε σχέση με τα σταθερά βάρη και συνεπώς της πολύ μικρότερης παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα, ο ψαροτουφεκάς που εφαρμόζει αυτή τη μέθοδο, να νιώσει έτοιμος να ξαναβουτήξει πολύ νωρίτερα από ότι αν βούταγε με σταθερά βάρη. Βλέπετε με τα σταθερά βάρη, κατά κάποιο τρόπο ο δύτης αναγκάζεται να κάνει μεγάλα διαλείμματα στην επιφάνεια προκειμένου να «ξεκουραστεί». Έτσι αποβάλει και το άζωτο. Με τα εναλλασσόμενα όμως; Είναι γνωστές διάφορες ιστορίες ελλήνων ψαροτουφεκάδων που ψάρευαν με εναλλασσόμενα βάρη κάνοντας καρτέρια στα 40 μέτρα με διαλείμματα επιφανείας 3-5 λεπτών και τελικά έπαθαν νόσο. Και μάλιστα μερικές τέτοιες ιστορίες περιγράφουν νόσο μετά από μόλις 2-3 τέτοιες βουτιές. Τι συμβαίνει εδώ;
Σε αυτού του είδους το ψάρεμα έχουμε μαζεμένα όλα τα κακά: 1) μεγάλο βάθος (εξαιτίας της εύκολης κατάδυσης), 2) μεγάλοι χρόνοι παραμονής (εξαιτίας της εύκολης κατάδυσης), 3) γρήγορες αναδύσεις (εξαιτίας της εγκατάλειψης του βάρους), 4) μικρά διαλείμματα (εξαιτίας της ευκολίας), 5) πολλές βουτιές (ψάρεμα κάνεις, κυνηγάς και χτυπάς ψάρια). Φυσικά το ίδιο ακριβώς ισχύει και με το ψάρεμα με «ασανσέρ», δηλαδή την πρακτική κατά την οποία το ζευγάρι μας, μας σπρώχνει κατά τα πρώτα μέτρα την κατάδυσης, προκειμένου να καταδυθούμε πιο εύκολα. Είναι και το «ασανσέρ» μια μορφή εναλλασσόμενων βαρών.

Τα υποβρύχια scooter.
Τα scooter που μας κινούν υποβρυχίως προσφέρουν πολύ όμορφες στιγμές. Όμως μπορούν πολύ εύκολα να μας κάνουν να παρασυρθούμε σε βαθιές, αλλεπάλληλες βουτιές, χάρη στην ευκολία της κατάδυσης που προσφέρει η χρήση τους. Υπάρχουν υποβρύχια scooter που μπορούν να φτάσουν τα 50 ή και περισσότερα μέτρα βάθος. Ο δύτης που έχει κάνει αυτοσκοπό την κατάκτηση του βάθους, χωρίς να γνωρίζει όλους τους κινδύνους, είναι πολύ πιθανό να παρασυρθεί σε ένα κυνηγητό μέτρων. Οι βουτιές σε υποβρύχιο scooter μοιάζουν κάπως με τις βουτιές No-Limits, με την έννοια ότι τόσο η κατάδυση, όσο και η ανάδυση, γίνονται με την πλήρη βοήθεια τεχνιτών μέσων και όχι με την μυϊκή προσπάθεια του δύτη. Άρα αν στα εναλλασσόμενα βάρη κινδυνεύαμε μια φορά, εδώ κινδυνεύουμε ακόμα περισσότερο. Ευτυχώς που η χρήση των scooter απαιτεί και τα δυο μας χέρια και έτσι δεν μας επιτρέπει να κρατάμε και ψαροτούφεκο, αλλιώς…

Σταθερά βάρη.
Πλέον οι δύτριες και οι δύτες που έχουν φτάσει ή ξεπεράσει τα 50m κατάδυσης με σταθερά βάρη, έχουν πληθύνει αρκετά. Ειδικά εδώ που τα βάθη είναι μεγάλα, οι βουτιές που μπορούν να γίνουν κάθε μέρα, δεν πρέπει να ξεπερνούν την ΜΙΑ. Ναι καλά διαβάσατε. Ακόμα και με μια βουτιά στα 50 ή περισσότερα μέτρα, απαγορεύεται να κάνουμε δεύτερη βαθιά βουτιά την ίδια μέρα.

Κάποια πρώτα συμπεράσματα.
Το άθλημα αλλά και η ενασχόληση με την ελεύθερη κατάδυση σε μεγάλα βάθη είναι σχετικά «φρέσκα». Ως εκ τούτου, οι γνώσεις που έχουμε αποκτήσει είναι λίγες και κυρίως εμπειρικές και έχουμε μπροστά μας πολύ δρόμο ακόμα. Αλλά, αν επιλέξετε να ψαρέψετε με εναλλασσόμενα βάρη, να έχετε υπόψη σας ότι παίρνετε ένα σοβαρό ρίσκο. Φροντίστε να κάνετε ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΑ διαλείμματα ανάμεσα στις βουτιές σας, της τάξης των ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ λεπτών. Ναι, σωστά διαβάσατε. Επίσης πολύ σημαντικό ρόλο παίζει το να είμαστε πάντα πολύ καλά ενυδατωμένοι. Να θυμάστε πως ενώ διάφοροι άλλοι μηχανισμοί και διαδικασίες της ελεύθερης κατάδυσης έχουν αναλυθεί και εξηγηθεί πολύ καλύτερα, η νόσος των δυτών στην ελεύθερη κατάδυση είναι σχεδόν στη σφαίρα του άγνωστου. Το άρθρο αυτό βασίστηκε σε εμπειρικές γνώσεις του συγγραφέα και σε ανταλλαγές εμπειριών με άλλους δύτες από όλο τον κόσμο.

πηγη http://www.e-bluemagazine.com/el/freediving/technical-articles/item/726