Δυναμίτες, μπουκάλες & ανεμότρατες

ΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΑΝΑΡΗ! Ηταν διφορούμενη η κατάσταση με το ψάρεμα του δυναμίτη, τη δεκαετία του 70, όταν άρχισα να ανακαλύπτω τη θάλασσα. Σαφώς απαγορευόταν, αλλά στη λαϊκή συνείδηση δεν ήταν καταδικαστέο. Δεν ήταν μακριά η εποχή που οι νάρκες και οι τορπίλες του πολέμου είχαν χρησιμεύσει για να τραφεί ο πληθυσμός που λιμοκτονούσε. Με ρίσκο τη ζωή τους το έκαναν αυτό, πράγμα που σε κάποιο βαθμό τους αναδείκνυε κιόλας σε κάτι σαν λαϊκούς ήρωες. Δεν κινδύνευαν μόνο από τις νάρκες που σε αρκετές περιπτώσεις έσκαγαν ενώ προσπαθούσαν να αφαιρέσουν την εκρηκτική ύλη. Κινδύνευαν και από τους κατακτητές, οι οποίοι απαγόρευαν αυστηρά το ψάρεμα. Iσως ήταν η μοναδική φορά στην ελληνική Ιστορία που το ψάρεμα κυνηγήθηκε πιο αμείλικτα και αυστηρά από όσο κυνηγιέται σήμερα... Και μετά τον πόλεμο όμως, οι περιθωριοποιημένοι που είχαν επιστρέψει από τα ξερονήσια, ασκούνταν στην τέχνη που τους έμαθε η κατοχή, βγάζοντας ταυτόχρονα τα προς το ζην, αλλά και το άχτι τους για την ήττα της Αριστεράς!

Σε μια αριστερή αλλά και συναινετική κοινότητα σαν της Ιθάκης, με πολλή συγκατάβαση αντιμετωπιζόταν το φαινόμενο από την κοινωνία. Επιπλέον, ο κόσμος είχε τη δυνατότητα να καταναλώνει φρέσκα ψάρια, πάμφθηνα. Οι σάλπες του "μπουμ", αγορασμένες σε εξευτελιστική τιμή από βάρκες φορτωμένες μέχρι τα μπούνια, παστώνονταν τα πρώτα χρόνια και καταψύχονταν αργότερα, εξασφαλίζοντας το ψάρι του χειμώνα στα οργανωμένα νοικοκυριά που συγκροτούσαν την αγροτική οικονομία του νησιού εκείνη την εποχή. Οι "τεχνικές" του δυναμιτιστή ήταν συγκεκριμένες. Oταν πήγαιναν για κοπάδια άσπρων ψαριών, για σάλπες και μελανούρια κυρίως, ο ειδικός επί των εκρηκτικών έβγαινε στον βράχο και περπατούσε την ακτογραμμή, αναζητώντας τη "γυαλισιά", το "γιακαμό" όπως το λένε οι βορειοελλαδίτες, τη λάμψη που αντανακλούν τα ψάρια καθώς βόσκουν στον βυθό. Από εκεί και πέρα τα πράγματα ήταν εύκολα. Με το τσιγάρο άναβε το φυτίλι και πετούσε το μασούρι στη θάλασσα. Αμέσως μετά την έκρηξη ο βαρκάρης που στεκόταν πιο ανοιχτά πλησίαζε και άρχιζαν να μαζεύουν ό,τι έβγαινε στον αφρό, για να απομακρυνθούν ταχύτατα πριν τους προδώσουν οι γλάροι. Οι τελευταίοι γνώριζαν πολύ καλά βεβαίως ότι έκρηξη σήμαινε άφθονο και δωρεάν φαγητό και έτρεχαν κατά δεκάδες να επωφεληθούν! Εκτός από τους γλάρους όμως, την ίδια γνώση κατείχαν και τα αρπακτικά ψάρια! Αυτό ενέπνευσε να επινοηθεί η άλλη "τεχνική" του μπουρλοτιέρη, η λεγόμενη "τορπίλα"! Με μια μικρή ποσότητα εκρηκτικού σκοτώνεται το "ψιλό" πάνω στον κάβο. Ο δυναμιτιστής καραδοκεί με το γυαλί και τη μεγάλη "μπάλα" ανά χείρας. Μόλις δει συναγρίδες, επινέφελους και μαγιάτικα να σπεύδουν, ρίχνει την "τορπίλα" και γίνεται βεβαίως ο χαμός! Οσον αφορά στη ζημιά που προκαλεί ο δυναμίτης, είναι ευθέως ανάλογη της ποσότητας που χρησιμοποιείται. Δεν είναι μεγάλη στην πρώτη περίπτωση, όπου το "βεληνεκές" απλώς καλύπτει την περίμετρο του κοπαδιού. Είναι αρκετά μεγάλη στη δεύτερη, όπου όλο το ψιλό του κάβου θα αφανιστεί και είναι τεράστια στην οργανωμένη επιχείρηση που ακόμη και σήμερα λαμβάνει χώρα, κατά τη διάρκεια της οποίας σκάνε μπουκάλες υγραερίου αρματωμένες με μεγάλες ποσότητες εκρηκτικών στα βαθιά "κεφάλια". Δεν ήταν λίγες οι φορές που ενώ ψάρευα με πλησίαζε ο μπουρλοτιέρης και μου ζητούσε να βγω για λίγο έξω να κάνει τη δουλειά του! Με αρκετή ευγένεια το έκανε αυτό, τόση που δεν μπορούσα να αρνηθώ. Οχι ότι θα ρίσκαρα να παραμείνω αν ήταν αγενής, αλλά οι Θιακοί είναι γενικώς καλλιεργημένοι άνθρωποι, ακόμα και οι δυναμιτιστές! Κάποια άλλη φορά το μασούρι είχε πέσει ενώ είχα βουτήξει, ο άνθρωπος δεν με είχε δει. Βούιξε το κεφάλι μου από την έκρηξη αλλά το ωστικό κύμα δεν με είχε χτυπήσει, μάλλον τη γλίτωσα επειδή έτυχε να βρίσκομαι πίσω από έναν βράχο εκείνη τη στιγμή. Αυτά όλα γίνονταν τη δεκαετία του '70, μέχρι και τις αρχές του '80 που ο δυναμίτης άρχισε να φθίνει, χωρίς ωστόσο να έχει εκλείψει εντελώς, ακόμα και μέχρι σήμερα. Σήμερα μάλιστα υπάρχουν μεν λίγοι δυναμιτιστές, αλλά είναι εξαιρετικά οργανωμένοι και εξοπλισμένοι και προσβλέπουν σε "χοντρές" ψαριές. Οι σάλπες δεν τους ενδιαφέρουν. Αναφέρομαι στο Ιόνιο που είναι και η θάλασσα που ψαρεύω. Στο Αιγαίο όμως ισχύουν άλλοι κανόνες. Εκεί ο δυναμιτιστής ενδιαφέρεται για τα πάντα, και δυστυχώς δεν είναι ένας. Είναι πολλοί. Σε κάποιες περιοχές μάλιστα, σχεδόν όλοι. Η εκρηκτική ύλη κατασκευάζεται κατ' οίκον, στη βάση μιας "συνταγής" με κύριο συστατικό την αμμωνία, οπότε το υλικό είναι απεριόριστο και φθηνό. Οι Κυκλάδες πια είναι ρημαγμένες από τον δυναμίτη, και ψάρια δεν υπάρχουν ούτε στις βαθύτερες ξέρες. Αλλες ζημιογόνες πρακτικές Πέρα από τον δυναμίτη, στα μέσα του '70 που βρέθηκα στο Θιάκι, είχε ήδη ολοκληρώσει την καριέρα της μια γενεά μπουκαλοφόρων. Για μεγάλο διάστημα μάλιστα χωρίς περιορισμούς. Αν σε αυτούς προστεθούν οι Καλύμνιοι, για τις επιδόσεις των οποίων θρύλοι και πραγματικότητα συγχέονται, κατανοεί κανείς ότι το '77 που ξεκινάει για μένα το νήμα του ψαροτούφεκου στο νησί, ήταν ήδη αργά. Ηταν επίσης αργά, γιατί επί δεκαετίες οι ανεμότρατες όργωναν τις σπιάντζες με θρασύτητα τέτοια, που σε κάποιες περιπτώσεις δεν σήκωναν τον σάκο, παρά μόνο μπαίνοντας στο λιμάνι! Ας μου επιτραπεί να σημειώσω εδώ, για του λόγου το αληθές, μια χαρακτηριστική περίπτωση που είχε συμβεί γύρω στο '80. Η ανεμότρατα έμπαινε στο Βαθύ και σήκωσε τον σάκο μέσα στο λιμάνι, όπου υπήρχαν και τα περισσότερα ψάρια. Το γεγονός δεν διέφυγε την προσοχή των θαμώνων του παραθαλάσσιου καφενείου. Οι φωνές των τελευταίων υποχρέωσαν διερχόμενο λιμενικό όργανο, με το παρατσούκλι "Λάθος", να ανέβει στο αλιευτικό προκειμένου να το ελέγξει. Ο "Λάθος" δεν έκανε το λάθος να βρει κάτι λάθος! Ως ανταμοιβή για τη συγκατάβαση και την κατανόηση που επέδειξε, επέστρεψε σπίτι του μεταφέροντας μια μεγάλη σακούλα με μπακαλιάρους! Αυτή η συμπεριφορά των λιμενικών δεν ήταν βέβαια ο κανόνας. Ο ζήλος εκτονώνονταν πάντα στον ερασιτέχνη και στον μικροεπαγγελματία. Εξαιρούνταν ασφαλώς οι πληροφοριοδότες, αλλά οι Θιακοί, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, σε γενικές γραμμές δεν καταδέχονταν ποτέ να υποδυθούν τον άχαρο ρόλο του συνεργάτη της αρχής. Ετσι, συνήθως πλήρωναν τη νύφη αγόγγυστα. Οπως στην περίπτωση έτερου "κοσμήματος" της δημόσιας διοίκησης, ο οποίος ήταν μέγας δούλος της κοιλιάς του. Οταν έβγαινε λοιπόν για περιπολία τις νύχτες που οι βαρκούλες ψάρευαν καλαμάρια, προκειμένου να μη "γράψει" τις ελλείψεις σε σωστικά κλπ., αμειβόταν με ένα καλαμάρι από κάθε βάρκα! Οι βάρκες ήταν πολλές και ένα καλαμάρι όλοι το χαλάλιζαν προκειμένου να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο! Εχουν γραφτεί πολλά για τις ανεμότρατες και δεν χρειάζεται να τα επαναλάβουμε εδώ. Γεγονός ωστόσο παραμένει ότι η Ελλάδα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που εξακολουθεί να επιτρέπει αυτού του είδους το ψάρεμα. Μόλις την περασμένη χρονιά απαγορεύτηκε η παράκτια τράτα, αφού το πολιτικό κόστος ήταν πολύ μικρότερο και επέτρεψε να γίνει αυτό. Ομως η ζημιά της βιτζότρατας, αν και τεράστια, δεν μπορεί να συγκριθεί με εκείνη της ανεμότρατας που οργώνει τα πελάγη ασταμάτητα και δεν αφήνει τίποτα στο διάβα της. Για να μην παρερμηνευτεί η αναφορά στη βιτζότρατα, θα πρέπει να τονίσω ότι όντως είναι ένα καταστροφικό εργαλείο, πράγμα που πολλές φορές είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω με τα μάτια μου. Θα αναφέρω μια περίπτωση, που είχα προσεγγίσει το καΐκι ενός Λευκαδίτη τρατολόγου, περιμένοντας να βγει ο σάκος για να πάρω ζωντανή μαρίδα για τα παραγάδια μου. Ο άνθρωπος έβαλε την απόχη στο νερό και μου έριξε στη δεξαμενή που υπήρχε για το ζωντανό 3,4 κιλά ψάρια. Ενώ δόλωνα τις ζωντανές μαρίδες και καλόγριες και καλάριζα, κάθε τόσο εύρισκα ένα φαγκράκι, ένα συναγριδάκι, ένα σκαθαράκι των 20 γραμμαρίων. Στη συγκεκριμένη "αποχιά" μέτρησα καμιά τριανταριά τέτοια ψαράκια. Αν το σύνολο της ψαριάς της τράτας αποτελούνταν από τουλάχιστον δέκα αποχιές, και συνυπολογίσει κανείς ότι θα γίνονταν από το ίδιο σκάφος άλλες τρεις, τέσσερις, καλάδες την ίδια μέρα, και πολλαπλασιαστεί το γινόμενο επί το σύνολο των τρατών της επικράτειας, και επί το σύνολο των δεκαετιών που δραστηριοποιήθηκαν, το νούμερο που θα προκύψει είναι πραγματικά ασύλληπτο, άπειρο. Ζημιά χωρίς αντίκρισμα. Το ζήτημα "πολιτικό κόστος" αποτελεί τροχοπέδη που δεν επιτρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις που δυσαρεστούν μεγάλα συμφέροντα και οργανωμένες συντεχνίες, όμως δεν είναι δυνατόν η πολιτική καριέρα του κάθε πολιτευτή να τίθεται υπεράνω της ισορροπίας του οικοσυστήματος από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα. Το βλέπουμε τακτικά το φαινόμενο "αντί του γαϊδάρου να τις τρώει το σαμάρι". Το βλέπουμε και στην περίπτωση εκείνων που ψαρεύουν με δίχτυα. Κάποιες μορφές διχτυού είναι εξαιρετικά ζημιογόνα σύνεργα, ασκείται όμως η τέχνη αυτή από πάρα πολλούς ψαράδες, σχεδόν όλους για την ακρίβεια. Ουδείς διανοήθηκε ποτέ να τους περιορίσει ως προς τις εποχές, αφού όλους τους μήνες του χρόνου μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί δίχτυα. Δεν μπορεί βέβαια να θεωρείται περιορισμός το όριο των 7 χιλιομέτρων, είναι τόσο πολλά που ελάχιστα αλιευτικά μπορούν να τα μεταφέρουν. Ακόμη κι αν μετέφεραν περισσότερα, ποιος λιμενικός θα κάτσει ποτέ με τη μεζούρα να τα μετρήσει; Αντίθετα, ελάχιστοι είναι οι ψαράδες που ψαρεύουν με κιούρτους. Πρόκειται για ένα πανάρχαιο εργαλείο, επιλεκτικό και συμβατό με το περιβάλλον, αφού δεν ρυπαίνει, αντίθετα από το δίχτυ και το παραγάδι, ούτε αλιεύει ανώριμα ψάρια. Ε, το εργαλείο αυτό απαγορεύτηκε κάποτε ολοκληρωτικά, μετά από διαμαρτυρίες των ψαράδων του διχτυού, για να επανέλθει μετά από ωριμότερη σκέψη, αλλά με πολλούς περιορισμούς. Προφανώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει πολιτικό κόστος... Στο Αιγαίο ισχύουν άλλοι κανόνες. Εκεί ο δυναμιτιστής ενδιαφέρεται για τα πάντα, και δυστυχώς δεν είναι ένας. Είναι πολλοί. Σε κάποιες περιοχές μάλιστα, σχεδόν όλοι. Kείμενο Φωτογραφίες Κωστής Γεωργάς ΠΗΓΗ http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23380&subid=2&pubid=63699441